Ορισμοί
- Κατά Διονύσιο Π. Ηλιόπουλο:
“Κλίμακα λέμε στην μουσική τη συνεχή διαδοχή οκτώ φθόγγων. Ο πρώτος φθόγγος της κλίμακας λέγεται και βάση από τον οποίο παίρνει και το όνομά της π.χ. κλίμακα του Νη, κλπ” - Θεωρητικό του Διονύσιου Π. Ηλιόπουλου, Μέθοδος Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, Έκδοση ΙΑ’, μέρος Α’, Κεφάλαιο 1, Βασικές έννοιες
- Κατά ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Λέγοντας Κλίμακα <αρχ. κλίμαξ, κλίνω> ή Σκάλα, εννοούμε μία σειρά από μουσικούς ήχους/νότες που ο αριθμός τους ποικίλει από κλίμακα σε κλίμακα, και την οποία χρησιμοποιούν οι μουσικοί κάθε λαού ως βάση για την δημιουργία της μουσικής και των τραγουδιών τους. Οι νότες κάθε μουσικής κλίμακας, έχουν ένα συγκεκριμένο τρόπο διάταξης μέσα σ’ αυτήν και όταν λέμε διάταξη αναφερόμαστε κυρίως στις ηχητικές αποστάσεις που απέχουν οι νότες αυτές μεταξύ τους. Σε αυτές τις αποστάσεις οφείλεται το μοναδικό άκουσμα κάθε κλίμακας, που η ανθρώπινη αντίληψη το μεταφράζει σε ένα αισθητικό χαρακτήριστικό και συναίσθημα. Υπάρχουν κλίμακες που στην παράδοση των λαών εκφράζουν χαρά, λύπη, περηφάνεια, αυστηρότητα, μεγαλοπρέπεια, σεμνότητα κλπ.
Υπήρξαν και υπάρχουν πολυάριθμες και διαφορετικές μεταξύ τους ως προς την διάταξη κλίμακες, που κάθε δημιουργός-λαός τις ονομάζει με έναν δικό του τρόπο:
Οι αρχαίοι Έλληνες για παράδειγμα, ονόμαζαν γενικά τις κλίμακες ως τρόπους και σε κάθε τρόπο έδιναν ανάλογα με την διάταξή του και ένα διαφορετικό όνομα, παρμένο από τόπους και λαούς που τους πρωτοχρησιμοποίησαν. Υπήρξε έτσι, ο “Δώριος ή Δωρικός” τρόπος, ο “Λύδιος”, ο “Φρύγιος” κ.ά.
Οι Άραβες ονομάζουν τις κλίμακες τους ως μακάμ και έτσι ακριβώς τις έλεγαν οι παλαιοί Έλληνες μουσικοί, μέχρι τα πρώτα χρόνια που διαμορφώθηκε η έννοια του ρεμπέτικου τραγουδιού οπότε και οι κλίμακες άρχισαν να ονομάζονται με το ελληνικό, δρόμοι.
Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν τις δικές τους μουσικές κλίμακες ως ήχους και τις χώριζαν σε “κύριους ήχους” και “πλάγιους ήχους”.
Παρατηρήσεις
-
Η κλίμακα είναι ένα από τα διακριτικά γνωρίσματα του ήχου (τρόπος με τον οποίο ψάλλουμε), άλλα είναι οι βάσεις, το απήχημα, οι δεσπόζοντες φθόγγοι, τα συστήματα, οι καταλήξεις και οι έλξεις
-
Εάν δεχτούμε τον πιο γενικό ορισμό της Βικιπαίδεια μια κλίμακα δεν είναι απαραίτητο να έχει οκτώ φθόγγους (μουσικούς ήχους/νότες). Για παράδειγμα στην Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική όταν ο ήχος χρησιμοποιεί το πεντάχορδο ή το τετράχορδο τότε έχουμε αντίστοιχα πέντε και τέσσερις φθόγγους στην κλίμακα όπου κινείται το μέλος (βλ στον παρακάτω πίνακα Τροχός και πλΔ τριφωνία)
-
Για τις περισσότερες κλίμακες που χρησιμοποιούν το οχτάχορδο ή το διαπασών σύστημα χωρίζονται σε δύο Τετράχορδα (βαρύ και οξύ) (βλ. και Γένη) και ανάμεσά τους μπαίνει ένας τόνος μείζονας που λέγεται διαζευκτικός τόνος.
-
Στην Ευρωπαική μουσική χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο, δύο μόνο τρόποι κατασκευής κλιμάκων, ο Μείζων και ο Ελάσσων. Οι Μείζονες κλίμακες είναι αυτές που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν με (2 Τόνοι - 1 Ημιτόνιο - 3 Τόνοι - 1 Ημιτόνιο) και οι Ελάσσονες κλίμακες προχωρούν κατά (1 Τόνο, 1 Ημιτόνιο, 2 Τόνους, 1 Ημιτόνιο, 1 Τριημιτόνιο, 1 Ημιτόνιο) δηλαδή σε σύγκριση με τις Βυζαντινές κλίμακες και την αντιστοιχία σε μόρια έχουμε (Μείζονες 12-12-6-12-12-12-6 ομοιάζει με τον ΒΑΡΥ Εναρμόνιο) και (Ελάσσονες 12-6-12-12-6-18-6 ομοιάζει με κλίμακα του χρωματικού γένους). Επίσης οι κλίμακες της Ευρωπαικής Μουσικής περιέχουν 8 φθόγγους (νότες), δηλαδή ακολουθούν το διαπασών σύστημα.
Τον παραπάνω συγκριτικό πίνακα με τις κλίμακες της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής μπορείτε επίσης να τον κατεβάσετε σε μορφή: