Ηλεκτροακουστική Βυζαντινή Μουσική
Με τον όρο ηλεκτροακουστική περιγράφουμε την ζωντανή εκτέλεση ηλεκτρονικού οργάνου χορδισμένο πάνω στις κλίμακες της Βυζαντινής Μουσικής. Η μουσική που παράγεται από το χόρδισμα ενός τέτοιου οργάνου ονομάζεται μικροτονική (microtonal music) γιατί χρησιμοποιεί διαστήματα τα οποία είναι μικρότερα από ένα Δυτικό ημιτόνιο (διάστημα δευτέρας ελλατωμένης). Ένα τέτοιο ηλεκτρονικό όργανο το οποίο μπορεί να εξυπηρετήσει τέτοιους σκοπούς με τη βοήθεια ενός Η/Υ και κατάλληλου λογισμικού είναι και το MIDI keyboard. Στα ελληνικά ονομάζεται ηλεκτρικό/ηλεκτρονικό πιάνο ή αρμόνιο. Άλλα παρόμοια όργανα είναι τα ηλεκτρονικά άταστα έγχορδα όπως π.χ. το ηλεκτρονικό σάζι, αλλά πολύ πιο ακριβά και δύσκολα στην εκμάθηση.
Υλοποίηση Διάταξης
- Sound Card: Creative SB Audigy
- MIDI keyboard: Evolution MK-249 συνδέεται απευθείας με τον Η/Υ με USB καλώδιο. Με μόνο αυτό το καλώδιο σύνδεσης τροφοδοτείται με ρεύμα από τον Η/Υ και επικοινωνεί με την κάρτα ήχου με τους drivers Evolution MK-249 MIDI/USB.
- Free Tuning Software: Scala ή MIDI relay
- MIDI relay: Είναι ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα το οποίο χορδίζει ένα MIDI keyboard με την τεχνική του pitch bend.
Tuning (χόρδισμα)
Ένας απλός τρόπος για να πετύχουμε χόρδισμα του οργάνου σε κλίμακες της Βυζαντινής Μουσικής είναι να δώσουμε οδηγίες στο πρόγραμμα να χωρίσει μια οκτάβα στο πληκτροφόρο όργανο σε 12 άνισα μέρη, αυτή είναι και η κύρια διαφορά από το χόρδισμα του “καλώς συγκερασμένου κλειδοκύμβαλου” (Twelve-tone equal temperament).
Το παρακάτω αρχείο, το οποίο και εκτελείται αυτόματα με το άνοιγμα του προγράμματος MIDI relay ή “φορτώνεται” κατά επιλογή από το menu, επιτυγχάνει ακριβώς αυτό το σκοπό. Δηλαδή χωρίζει την οκτάβα (coords 1) σε 12 διαστήματα και 72 κόμματα/μόρια (1/72 = morio 0.013888889)
Ξεκινάμε με το ΝΗ (ΝΤΟ) στο 00 και κάθε ένα από τα άλλα 12 πλήκτρα (notes 12) ορίζει διάστημα ανάλογα με τα μόρια τα οποία προσθέτουμε αυξητικά. Έτσι για παράδειγμα ΝΗ-ΠΑ έχει 12 μόρια και το ΓΑ-ΔΙ (χρωματικό) έχει 4 μόρια (38-42).
Σημείωση: Όσα ακολουθούν το ” ! ” είναι σχόλια το πρόγραμμα διαβάζει μόνο τους αριθμούς. Οι ενδείξεις “Α, Μ” είναι για να καταλάβουμε αν είμαστε σε άσπρο ή μαύρο πλήκτρο.
coords 1
morio 0.013888889
notes 12
| ΠΛΗΚΤΡΟ | ΜΟΡΙΑ | ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΦΘΟΓΓΟΣ |
|---|---|---|
| ! | 00 | !A - NH |
| 1 | 08 | !M - ΝΗ - ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ (ΔΙΕΣΗ +8) |
| 2 | 12 | !A - ΠΑ |
| 3 | 18 | !M - ΒΟΥ - ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ (ΥΦΕΣΗ -4) |
| 4 | 22 | !A - ΒΟΥ |
| 5 | 30 | !A - ΓΑ |
| 6 | 38 | !Μ - ΓΑ - ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ (ΔΙΕΣΗ +8) |
| 7 | 42 | !Α - ΔΙ |
| 8 | 50 | !Μ - ΚΕ - ΧΡΩΜΑΤΙΚΟ (ΥΦΕΣΗ -4) |
| 9 | 54 | !Α - KE |
| 10 | 60 | !Μ - ΖΩ - ΕΝΑΡΜΟΝΙΟ (ΥΦΕΣΗ -4) |
| 11 | 64 | !Α - ΖΩ |
| 12 | 72 | !Α - NH |
Για να δούμε καλύτερα την απεικόνιση του χορδίσματος πάνω στο πληκτροφόρο (κλαβιέ) σχεδιάσαμε στο Excel το παρακάτω σχήμα. Η πάνω σειρά δείχνει πόσα μόρια έχει το διάστημα και η κάτω σειρά δείχνει αθροιστικά πόσα μόρια απέχουμε από την βάση (ΝΗ).
Ας δούμε το ίδιο σχήμα με μόνο την κάτω σειρά και ας δούμε αν αποδίδει σωστά τα γένη της Βυζαντινής Μουσικής
| Γένος | Διαστήματα | Αντιστοιχία σε πλήκτρα άσπρα, μαύρα |
|---|---|---|
| Διατονικό | ΠΑ-ΒΟΥ 10, ΒΟΥ-ΓΑ 8, ΓΑ-ΔΙ 12 | όλοι οι φθόγγοι στα άσπρα |
| Χρωματικό (πλΒ) | ΠΑ-ΒΟΥ 6, ΒΟΥ-ΓΑ 20, ΓΑ-ΔΙ 4 | οι ΒΟΥ και ΓΑ στα μαύρα (ύφεση, δίεση) |
| Χρωματικό (Β) | ΔΙ-ΚΕ 8, ΚΕ-ΖΩ 14, ΖΩ-ΝΗ 8 | ο ΚΕ σε μαύρο (ύφεση) |
| Εναρμόνιο (Γ,Βαρύς) | ΓΑ-ΔΙ 12, ΔΙ-ΚΕ 12, ΚΕ-ΖΩ 6 | ο ΖΩ σε μαύρο πλήκτρο (ύφεση) |
Ακουστικά παραδείγματα εκτέλεσης
Παραθέτουμε παραδείγματα με εκτέλεση πάνω στο κουρδισμένο MIDI keyboard
| Ήχος | Ακουστικό Δείγμα |
|---|---|
| Διατονικό Γένος | |
| Εναρμόνιο Γένος | |
| Β Ήχος | |
| πλΒ Ήχος |
Συμπεράσματα
Παραθέτουμε ορισμένα βασικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την μελέτη που κάναμε για το συγκεκριμένο θέμα
Προβλήματα ζωντανής εκτέλεσης
H ζωντανή εκτέλεση της Βυζαντινής Μουσικής με ηλεκτρονικό πληκτροφόρο όργανο, δίνει καινούργια ώθηση για να δημιουργηθεί κάτι ανάλογο με το Παναρμόνιο του Κωνσταντίνου Ψάχου. Βέβαια η εμπειρία μας με την εκτέλεση μελών στο παραπάνω χορδισμένο midi-keyboard έδειξε ότι δεν επαρκούν τα δώδεκα πλήκτρα στην οκτάβα για να ορίσουμε όλα τα διαστήματα που είναι απαραίτητα στην εκτέλεση Βυζαντινής Μουσικής. Έτσι οδηγούμαστε αναπόφευκτα σε σχεδιασμό νέου πληκτροφόρου (βλ. ισομορφικά ηλεκτρονικά πληκτροφόρα όργανα - isomorphic keyboards.
Γενικά υπάρχουν τρία βασικά προβλήματα που πρέπει να λύσει κάποιος μουσικός-εκτελεστής της βυζαντινής μουσικής με πληκτροφόρο όργανο. Δύο εξ’αυτών είναι η διάταξη των πλήκτρων και το χόρδισμα. Φανταστείτε κάποιον να εκτελεί μουσική παραλλαγή και να μη χρειάζεται να σταματήσει για να κάνει νέο χόρδισμα προκειμένου να εκτελέσει αλλοιώσεις και φθορές σε οποιοδήποτε πλήκτρο και να βρίσκεται. Αλλά εδώ έρχεται η τρίτη παράμετρος που είναι πόσο εύκολα μπορεί να εκτελέσει κάποιος ένα τέτοιο μουσικό όργανο. Ο χρόνος όμως δεν μας επιτρέπει να αναλύσουμε το πρόβλημα αυτό εδώ.
Πλεονεκτήματα ζωντανής εκτέλεσης
Τώρα αν περιοριστούμε στην ζωντανή εκτέλεση ηλεκτρονικών οργάνων με ήχο που δεν βγαίνει από φυσικό ηχείο, τότε μιλάμε καθαρά για ηλεκτροακουστική Bυζαντινή Mουσική. Τέτοια μουσική μπορεί βέβαια να παράγει και ο Η/Υ με ειδικό software χωρίς κατά ανάγκη να έχουμε συνδεδεμένο κάποιο πληκτροφόρο όργανο (βλ το λογισμικό Μελωδός). Λογισμικά όμως τέτοιου τύπου, γνωστά και ως music sequencers, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδόσουν σωστά την δυναμική του χρόνου και της έντασης όταν υπάρχει ελευθερία στον τρόπο της εκτέλεσης.
Το ποιο σημαντικό στοιχείο όμως που δίνει η εκτέλεση ενός οργάνου είναι η ζωντανή πειραματική εκτέλεση παραλλαγής και μέλλους είτε για εκπαιδευτικούς είτε για συγγραφικούς, είτε για άλλους σκοπούς. Αυτή η μέθοδος εκτέλεσης έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με την αναπαραγωγή. Δηλαδή να καταγράψω φθογγόσημα με κάποιο λογισμικό, να ακούσω τι έγραψα, ύστερα να το τροποποιήσω στον Η/Υ και κατόπιν να το ξαναπαίξω για να ακούσω το αποτέλεσμα. Πάνω στο πληκτροφόρο όργανο ή πάνω σε κάποιο άλλο έγχορδο άταστο μουσικό όργανο, π.χ. ούτι, αυτό γίνεται πολύ πιο εύκολα και φυσικά. Eκτελείς απευθείας μουσικές φράσεις/μέρη χωρίς να ψάχνεις στην οθόνη να βρεις που είσαι για να το τροποποιήσεις κατάλληλα.
Αυτό πιστεύω είχαν στο μυαλό τους οι παλαιοί όταν λέγανε εκμάθηση Βυζαντινής Μουσικής με συνοδεία μουσικού οργάνου. Προσέξτε συνοδεία, γιατί με τον Η/Υ είναι δύσκολο να πετύχεις συνοδεία, σε αυτή την περίπτωση μάλλον η φωνή ακολουθεί μια μουσική καταγραφή στον Η/Υ. Για παράδειγμα έστω ότι θέλουμε να εκτελέσουμε μια μεγαλύτερη παύση ή να κάνουμε μια κορόνα τότε δεν θα είμαστε συγχρονισμένοι με τον Η/Υ μιας και υποχρεούμαστε να ακολουθήσουμε αυτό που είναι γραμμένο στην οθόνη.